Co da firmom fundacja rodzinna?

W połowie roku ma trafić do Sejmu projekt ustawy o fundacji rodzinnej. Przedsiębiorcy czekali na ten akt kilka lat. Na Zachodzie takie fundacje już działają z powodzeniem, umożliwiając skuteczną sukcesję rodzinnego biznesu.

Jeśli wszystko pójdzie zgodnie z planem, od przyszłego roku firmy rodzinne będą mogły zakładać fundacje dla ochrony ich majątku i zarazem zabezpieczenia interesów spadkobierców właścicieli takich podmiotów. Ma to zapewnić kontynuację działalności prowadzonej z pokolenia na pokolenie.

Łatwiejsze będzie także budowanie ładu rodzinnego i korporacyjnego poprzez oddzielenie biznesu od spraw rodzinnych. Dzięki akumulacji i ochronie kapitału firmy zwiększą się również szanse na nowe inwestycje – zapowiada Marek Niedużak, podsekretarz stanu w Ministerstwie Rozwoju, Pracy i Technologii (MRPiT), gdzie przygotowano projekt ustawy o fundacji rodzinnej.

Na wzór zagranicy

Projekt był długo oczekiwany przez przedsiębiorców. Przedstawiciele firm rodzinnych, których jest w Polsce ok. 830 tys., zabiegali o tę ustawę, wskazując na rozwiązania stosowane z powodzeniem za granicą, gdzie istnienie fundacji prywatnych (rodzinnych) pozwala na przeprowadzenie skutecznej sukcesji. Brali czynny udział w pracach nad przyszłą ustawą i wskazywali najlepsze wzory zagraniczne. Obecnie trwają konsultacje publiczne i uzgodnienia międzyresortowe nad proponowanym aktem. W drugiej połowie tego roku może on trafić do Sejmu.

Polska fundacja rodzinna ma działać na wzór istniejących m.in. w Austrii, Niemczech i Liechtensteinie. Ma być osobą prawną, a jej powołanie będzie wymagać sporządzenia aktu założycielskiego przez notariusza lub testamentu zawierającego oświadczenie o utworzeniu takiej fundacji.

Zadania fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna ma: gromadzić, zarządzać i chronić majątek fundatora (zgodnie z jego wolą wyrażoną w statucie), zapewniać środki dla wskazanych beneficjentów (przede wszystkim osób mu bliskich i organizacji pożytku publicznego). Fundator będzie wnosił do fundacji rodzinnej mienie przeznaczone na realizację jej celów o wartości co najmniej 100 tys. zł.

Fundator, czyli kto

Fundatorem będzie mogła zostać osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, w tym m.in. prawo swobodnego dysponowania swoim majątkiem. Co ważne, taką fundację będzie mogło utworzyć kilku fundatorów. Z jej dochodów i majątku będzie można finansować np. utrzymanie, kształcenie lub leczenie beneficjentów albo cele statutowe organizacji. Założyciele fundacji przekażą jej swój majątek, wskażą krąg beneficjentów oraz zakres przysługujących im uprawnień do korzystania z majątku fundacji, ustalą zasady zarządzania i rozporządzania nim.

Fundacja ma być wyposażona w mienie należące do fundatora.  Przykładowo mogą to być wszelkie aktywa, w tym środki pieniężne, papiery wartościowe, rzeczy ruchome i nieruchomości przeniesione na własność fundacji rodzinnej, udziały i akcje, prawa udziałowe w spółkach prawa handlowego, a także w podmiotach zagranicznych. Częścią majątku będą również zobowiązania fundacji rodzinnej, w tym wobec beneficjenta. Po przekazaniu majątku do fundacji, nie będzie to już należał do fundatora – dojdzie do zerwania więzów własnościowych z jego osobą. Sama fundacja nie będzie mogła prowadzić działalności gospodarczej.

Fundacja rodzinna ma funkcjonować poprzez zarząd, a zgromadzenie beneficjentów będzie się zbierać w wyjątkowych przypadkach (np. przy uzupełniania składu danego organu). Ma to zapewnić wpływ rodziny na najważniejsze kwestie związane z działalnością fundacji rodzinnej w perspektywie wielu lat. Co prawda w zasadzie reguły rozporządzania majątkiem fundacji ma określać fundator, warto jednak – jak wskazują eksperci – aby wysłuchał on, jaką wizję mają bliscy członkowie rodziny, będący potencjalnymi następcami prawnymi właściciela firmy. To oni wszak, jako przyszli sukcesorzy, mają kontynuować rodzinny biznes. Będą w jego los bardziej zaangażowani, jeśli dane im będzie wypowiedzieć się w ważnych sprawach istotnych dla funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstwa.

Profesjonalny zarządca

Jak podaje KPMG w Polsce, tylko 8,1 proc. potencjalnych następców przedsiębiorców prowadzących działalność w formie firm rodzinnych deklaruje chęć dalszego prowadzenia firmy, stworzonej zwykle przez ich rodziców. Kwestia sukcesji jest w związku z tym istotnym wyzwaniem dla firm rodzinnych. Aby móc ją przeprowadzić skutecznie, nestorzy muszą posiadać następców, którzy chcą samodzielnie kontynuować prowadzenie biznesu lub sprawować w nim funkcje właścicielskie, powierzając zarządzanie profesjonalnemu zarządowi. Warunki te nie zawsze są możliwe do spełnienia, gdy następcami prawnymi przedsiębiorcy są spadkobiercy.

Fundacja rodzinna ma odpowiadać na te wyzwania, umożliwiając zabezpieczenie przyszłości najbliższych przy jednoczesnym zapewnieniu ciągłości funkcjonowania rodzinnej działalności biznesowej.

Gdy brakuje następcy

MRPiT w uzasadnieniu do projektu ustawy stwierdza, że w przypadku braku sukcesora albo braku porozumienia pomiędzy członkami rodziny, właściciele przedsiębiorstw często decydują się na sprzedaż firmy. Prowadzi to do utraty jej rodzinnego charakteru, a niejednokrotnie do zaprzestania jej działalności. Widoczny jest także trend wykupowania przedsiębiorstw przez obcokrajowców, zainteresowanych nie tylko przejęciem firmy posiadającej ugruntowaną strukturę organizacyjną, ale – co ważniejsze – renomę na rynku.

Podatki i spadki

Projektowana ustawa reguluje także zasady opodatkowania fundacji rodzinnej i jej beneficjentów. Nabyte przez nich od niej świadczenia oraz mienie przekazane w związku z jej likwidacją mają podlegać podatkowi od spadków i darowizn, aczkolwiek nie w każdym przypadku. Najbliżsi członkowie rodziny fundatora, czyli małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha, oraz on sam będą zwolnieni z tej daniny, jeżeli przedmiotem świadczenia będzie majątek wniesiony do fundacji przez tego fundatora. Pozostali zapłacą podatek w wysokości 19 proc.

Dochody fundatora oraz beneficjenta otrzymane z fundacji rodzinnej, jako podlegające przepisom o podatku od spadków i darowizn, nie będą objęte podatkiem dochodowym od osób fizycznych (PIT). W przypadku natomiast odpłatnego zbycia udziałów w spółce kapitałowej czy w spółdzielni, papierów wartościowych oraz tytułów uczestnictwa w funduszach kapitałowych zwolniony z PIT będzie dochód odpowiadający kwocie zapłaconego podatku od spadków i darowizn przypadającej na te aktywa. Natomiast działalność operacyjna (własna) fundacji rodzinnej będzie opodatkowana na zasadach ogólnych podatkiem dochodowym od osób prawnych (CIT).

Jedną z istotnych i trudnych, długo dyskutowanych spraw była kwestia zachowku dla spadkobierców pominiętych w testamentach czy darowiznach, którego wypłata niewątpliwie będzie wpływać na finanse firmy rodzinnej. Zaproponowano, aby uprawnieni do tego świadczenia mogli się jego zrzec, albo otrzymywali go w ratach, bądź w odroczonym terminie płatności, a nawet w wysokości obniżonej w przypadku uwzględniania przedsiębiorstwa przy obliczeniu zachowku. Ponadto jego wartość obniżą świadczenia otrzymane od fundacji.